Iselder tymhorol: Deall a rheoli effeithiau’r tymhorau ar eich hwyliau

Wrth i'r dyddiau fyrhau a’r tywydd dduo yn ystod misoedd y gaeaf, mae llawer ohonom yn sylwi ar newid yn ein hwyliau ac egni. I rai, mae’r newidiadau hyn yn mynd ymhellach na ‘blues y gaeaf’ ac yn troi’n gyflwr iechyd meddwl difrifol o’r enw iselder tymhorol neu Anhwylder Affeithiol Tymhorol (SAD).

Mae AAT yn fath o iselder sy’n gysylltiedig â'r tymhorau, ac mae’n fwyaf cyffredin yn ystod y gaeaf pan fo llai o olau dydd. Mae’n gallu achosi amryw o symptomau sy’n effeithio’n sylweddol ar fywyd bob dydd.

Beth sy’n achosi iselder tymhorol?
Er nad yw achos penodol llwyr wedi ei ganfod, credir bod sawl ffactor yn chwarae rhan:

Lleihad mewn serotonin: Mae’r cemegyn ymennydd hwn yn helpu i reoli hwyliau. Pan fo llai o olau haul, gall lefelau serotonin ostwng, gan gyfrannu at deimladau isel.
Cynnydd mewn melatonin: Mae melatonin yn hormon sy’n hyrwyddo cwsg. Mewn misoedd tywyllach, gall y corff gynhyrchu mwy ohono, gan achosi blinder a phrysurdeb emosiynol.
Dryswch rhythm circadian: Mae ein ‘cloc mewnol’ yn dibynnu ar olau dydd i aros ar amser. Pan fo golau dydd yn brin, gall hyn amharu ar ein rhythm naturiol a’n hwyliau.

Beth yw’r symptomau cyffredin?
Mae symptomau SAD yn aml yn debyg i iselder ‘safonol’, ond maent yn dilyn patrwm tymhorol clir:

•    Teimladau cyson o iselder
•    Colli diddordeb mewn gweithgareddau arferol
•    Blinder a diffyg cymhelliant
•    Anhawster canolbwyntio
•    Cynnydd yn yr awydd am fwydydd cyfoethog mewn carbohydradau
•    Magu pwysau yn ystod y gaeaf

Sut i reoli iselder tymhorol
Er bod SAD yn gyflwr difrifol, mae dulliau effeithiol ar gael i leddfu ei effeithiau:

Therapi golau - Mae defnyddio lamp therapi golau (‘light therapy’) bob dydd yn gallu helpu i ail-gydbwyso cemeg ymenyddol trwy efelychu golau haul.
Ymarfer corff rheolaidd - Mae gweithgarwch corfforol fel cerdded, yoga neu redeg yn rhyddhau endorffinau sy’n cynnal hwyliau cadarnhaol.
Treulio amser tu allan - Hyd yn oed mewn tywydd oer, mae’n fuddiol cael golau naturiol drwy gerdded yn ystod oriau golau dydd.
Bwyta'n iach - Mae diet cytbwys llawn o ffrwythau, llysiau a phrotein yn rhoi'r maeth sydd ei angen ar y corff a’r meddwl.
Cymorth proffesiynol - Mewn achosion mwy difrifol, gall therapi ymddygiad gwybyddol (CBT) neu feddyginiaethau gwrth-iselder helpu’n sylweddol. Mae siarad â meddyg teulu neu therapydd yn gam pwysig ymlaen.

Peidiwch ag anwybyddu’r newidiadau
Mae iselder tymhorol yn gyflwr cyffredin, ond nid yw’n rhywbeth i’w oddef ar eich pen eich hun. Trwy gydnabod y symptomau a gweithredu’n gynnar, gallwn gymryd rheolaeth dros ein hiechyd meddwl, hyd yn oed yng nghanol tywyllwch y gaeaf. Cofiwch, os ydych chi neu rywun rydych chi’n ei adnabod yn profi symptomau SAD, mae cymorth ar gael.

gan Chloe Richardson

Myfyriwr Prifysgol Bangor